UNHA VIAXE SENLLEIRA POLOS RÍOS DE DÍAZ CASTRO1
XAQUÍN CAMPO
FREIRE, 24-02-2014. NO DÍA DE ROSALÍA.
Emprego ‘senlleira’ no senso de só, en
solitario, sen compaña. Andan a falar de faceren rutas polos andares de Xosé
María Díaz Castro. Seguindo lugares e fontes, camiños e carreiros, insuas,
caneiros, soutos, fragas e mesmo penedos ou pontes. E de seguriño que ficaremos
prendidos e namorados das paisaxes. E mirando polos seus ollos, tamén a nós, “a
beleza nos ferirá para sempre”.
Díaz Castro non ten ao seu carón un río
grande, caudal. Son ríos máis ben curtos e estreitos. Por iso é moi doado
observalos de perto, meterse neles e
xogar nas súas augas os mil xogares dun neno, onde todos fixemos presas,
muíños e rodicios en cadea, pillabamos troitas á man ou poñiamos a correr aos
cabezolos. Para el un río xa grande foi o da Ponte-Gafín e sobre todo o que
ollaba cando ía a feira: o que vai “de Parga Á Pastoriza”, que, medrado polas
augas do Río Roca, contemplaba na romaxe desde a Ponte do Sant’Alberte, arredor
da Capela e dos muíños de Sagérico. E o río grande grande, por suposto, o pai
Miño, nas súas poucas viaxes á capital de Lugo.
Pero a mirada do poeta é máis
transcendente e na procura dela ando eu tamén a viaxar en meditación persoal,
lenta e pausada. Quero dialogar con el e ao meu ritmo. Por iso quero ir en
solitario facendo unha viaxe ao meu aire ao meu xeito. Da man do poeta quero
achegarme paseniñamente aos seus pequenos ríos para facelos meus porque, como
fai el con todo, desde a pequenez, esculca e escruta a fondura existencial.
Non volverei á casa sen deixar que a súa
voz resoe no fondal da miña alma. Unha viaxe á vida agochada nos diversos ríos
deste noso bardo. E velaquí a miña viaxe.[1]
“Á
beira do ancho río da miña vida nova, matei aquel recordo que ó corazón se me
enroscaba vivo, na noite horrible: Tiven que afogalo en bágoas. Pero os seus
berros chagaron deica o mesmo mencer, ¡chapuzaduras do seu sangue vello no novo
ceo!” (p.33). Trátase aquí do recordo recorrente, da súa fractura interior por unha
guerra sen sentido que, como o lado escuro da alma, a ‘sombra’ de C.G. Jung,
ficou ensarillada na súa alma e non conseguía ser liberada, por moito que
tentase afogala en bágoas? Os deses tempos tamén estamos nese río.
E “nese recordo” fican lembranzas agarimosas
de neno: A festa e o río nas vísperas: “Polas festas do Carmio a festa chega ó
río. Unha música ardente vén no aire coma un río de recordos. Foguetes lonxanos
cain no río. Este é o Porto-Muiño, todo en lapas, o río”. (p.57).
Hai coma una festa cósmica no recordo.
“Nas puntiñas dos pés a festa chega ó río, e anésgase, larmeira, á beiriña do
río. Despois vólvese tola: brinca o río berrando, e pérdese nos vimbios e as
xesteiras beilando, e acéndese nos vidros da aldea chea de anos, e ergue a moi
meiga as pálpebras de animais e cristianos” (p.57). As festas do seu rus nativo
alcanzan ás contornas. Todo se detén para xuntos celebrarmos todo en
todos.
Pero esa festa, foi. Xa non é. Volveuse
pranto. Ficou en soños. “Chora o ameneiro en soños. (¡Que ben se oin os
muíños!), e chora polo tempo perdido nos camiños”. “¡Ai como está de bágoas de
nenos feito o río! Este é o Porto-Muíño, todo en sombras, o río. (p.57).
Da guerra incivil de España, coma el, ou
da de Europa, viñan moitos deles miserentos, tolleitos, eivados e mutilados,
toliños da cabeza, e rompidos nas frebas da alma, botados ao mundo,
atorrantes. Perdidos nos ríos dunha vida
xa sen sentido para sempre sen outro posible restauro que non fose o esmorecer.
Este río aínda resoa en min como aquel neno que fun, e que vivín iso como
testemuña directa da posguerra.
El soubo envolvelo nesa linguaxe poética
dunha peregrinaxe a Compostela para superar a férrea censura dunha ditadura
inmisericorde. O poeta sabía ben, coma todos nós, das matanzas da Ponte da Castellana
e de outras máis cercanas. Eu coñecín a
de Fontrexe, en Roca. Todas elas en ríos. Por iso: “O berro das pedras”, “ ...
torres de irexas coma a sombra afiada de dúas mans xuntas que rezan, mentres os
homes soñan ou xuran e as mulleres rezan ou choran, lousados de Fe, insuas de
vida que morre cadora, testigos manchados de sangue no tordeante xuízo da
Historia. Esborrexe pola noite un río de cabazas e vieiras da grande Europa,
esborrexe coma bágoas polas meixelas ...”.
“Dade casa cuberta ó larchán, cobexo ó bon Tempo Perdido, ó que deixou a
medio facer o eixo dun carro e un neno durmindo”. (p. 60).
Tamén hai un laio contra das desfeitas da
natureza, onde prisoneiros penan e esmorecen en traballos forzados: “Brincan da
canteira ósos de pedra virxe, e óense os alentos, nenos e galos axoutados
arrédanse e deixan pasar, un río de pedras, tolean os martelos en días eternos
e noites cegas”. (p.61).
O poeta tivo o seu río ideal. Aquel que
debera ser na súa vida e xa nunca foi. Na súa delicadeza vivencial non quere
luxar nada. Non quere adulterar nin corromper nada. Precisamos dunha pureza
esencial. Hoxe tamén. E eu quero remansar uns intres nese mesmo río. Sosegar,
acalmar, acougar: “E eu coma un fondo río de recendos, de voces e de luces:
coma o aire, que beixa todo e non se apousa en nada máis que no sangue, na raíz
do sangue ...”. ( p. 68). “Coma un río quixera eu ser: Cantar con estrelas no
lombo cara ó mar, deixando unha chorima en cada pedra, e unha bágoa de Deus en
cada herba”. (p.67).
E
abalou el. E con el abaleou a súa fe tranquila, aquela que de neno e de
estudante de crego recibira. Entrou en crise profunda e remoendo dende dentro,
o poeta ten de aprender a transcenderse. “O río está deitado coma un boi
remoendo, e o Tempo non sei que anda rente del remexendo” (p.57). “Chora o
ameneiro en soños (¡Que ben se oin os muíños!), e chora polo tempo perdido nos
camiños”. Hai todo un mundo a refacer desde os máis fondos alicerces. Analizar
e superar as contradicións e abrirlle de novo as portas á vida e á esperanza.
“Eí están, coma brasas contra a noite, as vellas cousas cheas de destinos. Con
este alento, eu lle darei ás cousas o drama cheo que lle nega a vida: dareilles
rostos, para que se conozan, palabras lles darei para que se entendan.” (p.13).
E coma el tamén abalamos nós por máis
que as nosas palabras ficasen mudas ou
afogadas: “Ó traveso da escura teadearaña deste mundo unha estrela cai no río
da miña vida e quédame chamando. En cada vez eu oio unha chamada cun longo eco
de adeus que non entendo, pero que me fire coma espada ardendo. E as falopas
dos anos van caendo sobre a sede inmortal e os ollos tristes. ¡Pro non enterran
a boca da ferida!” (p.85).
“¡Ai como está de bágoas de nenos feito o
río!” (p. 58). E, a pesares de todo, por un misterio que eu tampouco entendo,
“A beleza feriume para sempre”. “Tódolos ríos pasan pola miña alma, cheos de
Deus, música e lapas”. (p.85). E no Carmio e na Pastoriza: “A Virxe pasa a mau
polo lombo do río ...” (p. 58).
Graciñas poeta polos teus ríos. Hoxe tamén
xa son meus.
Entradas
